Alles dat u moet weten over PFAS en PFOS in voeding

Recent berichtte het RIVM dat mensen in Nederland te veel PFAS binnenkrijgen via voedsel en water. PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) zijn schadelijke stoffen uit de industrie, die in ons milieu, voeding en drinkwater voorkomen. Ooit zijn ze gemaakt in de industrie, geroemd om hun weerstand tegen hitte en water-, vet- en vuilafstotende eigenschappen. Handig voor regenjassen, anti-aanbakpannen, verf, tapijten, textiel en voor oliebestendige coatings op papieren verpakkingsmateriaal dat in contact komt met voedsel. Omdat de stoffen zeer persistent zijn, breken ze in het milieu nauwelijks af. Vanwege de toxische eigenschappen is het ook niet wenselijk dat deze contaminanten in drinkwater en voeding voorkomen. Daarom is er steeds strengere regelgeving op het gebruik van PFAS. Zo gaat begin 2022 een nieuw Europese drinkwaterrichtlijn in met nieuwe PFAS-normen. En de overheid werkt aan een verbod op PFAS in voedselverpakkingen begin 2022 plus een algeheel verbod op gebruik van PFAS in 2025. Wat betekent dit voor voedselproducten en diervoeders? In dit artikel delen we alles wat u moet weten over PFAS en PFOS in voeding.
 

PFAS werd bekend na een aantal incidenten. Zo was er de vervuilde grond in Lekkerkerk in de jaren ’80, die volledig moest worden gesaneerd. Na industriële lozingen van PFAS-houdend water in Dordrecht en Helmond bleek dat PFAS verder verspreidt in het milieu dan gedacht. De bouwsector mocht in 2019 PFAS-houdende bouwgrond niet verplaatsen, om verdere verspreiding van PFAS te voorkomen. En deze zomer werd tijdens werkzaamheden duidelijk dat de grond bij de Oosterweelverbinding in België sterk vervuild is met PFOS. Recent onderzoek heeft ook uitgewezen dat de Westerschelde en het kanaal van Gent naar Terneuzen zwaar vervuild zijn met PFAS. 

PFOS en PFAS
PFOS (perfluoroctaansulfonaten) en PFOA (perfluoroctaanzuur) zijn voorbeelden van stoffen die tot de PFAS-groep behoren. Er zijn zo’n 4.700 officieel geregistreerde stoffen door de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling - lijst van 2018) die onder PFAS vallen of waarvan bekend is dat ze potentieel kunnen degraderen tot deze persistente verbindingen. Er zijn namelijk ook stoffen die als voorloper worden beschouwd van andere PFAS. Deze stoffen zijn al niet-milieuvriendelijk, maar in het milieu (bijvoorbeeld door biologische afbraak) transformeren ze verder tot persistente PFAS. Zo transformeren EtFASA’s en EtFASE’s naar de toxische FASA’s en PFSA’s en de PAP’s naar de schadelijke FTOH’s en PFCA’s. Het gedrag van elke PFAS-soort hangt af van de fysisch-chemische eigenschappen en hoe ze zijn geproduceerd. Sommige PFAS bestaan uit zeer complexe mengsels van lineaire en vertakte verbindingen. Eerder was er veel aandacht voor PFOS en PFOA, nu is er ook meer aandacht voor andere PFAS-soorten. 

Besmettingsbron PFAS
Hoe komen PFAS nu in voeding en drinkwater terecht? Fabrieken stoten schadelijke stoffen uit. Door de wind kunnen PFAS in de lucht worden meegenomen en neerslaan op de bodem. Via lozingen van afvalwater kan PFAS ook in oppervlaktewater en daarna in het dieper gelegen grondwater terechtkomen. Ook van over de grens komt stromend water binnen dat PFAS kan bevatten. Via recycling van afval van PFAS-houdende producten, blijven PFAS aanwezig in nieuwe producten. In het milieu zijn PFAS nauwelijks afbreekbaar en bijzonder persistent. De kleine deeltjes kunnen ook in dieren of in het menselijk lichaam terechtkomen. Verschillende studies laten zien dat de halfwaardetijd van PFOS in mensen wordt geschat op 5 jaar, en van PFOA op 2 tot 4 jaar. PFAS zijn niet alleen persistent, ze kunnen ook lange afstanden afleggen via bio-accumulatie. De toxische stoffen zijn wereldwijd aangetroffen in het milieu, tot in de poolgebieden. Ook voeding en drinkwater bevat PFAS. Het RIVM beschouwt PFAS als zeer zorgwekkende stoffen, die schadelijk zijn voor de gezondheid en kankerverwekkend. 

Overal PFAS?
Volgens de Vlaamse Milieu Maatschappij heeft de helft van alle waterlopen in Vlaanderen een alarmerend PFOS-gehalte. Bijna in elke gemeten rivier, beek of kanaal is het PFOS-gehalte boven de norm. Volgens het RIVM bevat 85% van de geteste grond in Nederland PFAS. In juni dit jaar meldde het RIVM bovendien dat mensen in Nederland te veel PFAS binnenkrijgen via voedsel en water. Dat blijkt uit een berekening, op basis van bestaande meetgegevens. Via voedsel en drinkwater krijgen Nederlanders meer PFAS binnen dan veilig is volgens de gezondheidskundige drempelwaarde. 

Strengere regelgeving
Steeds meer inzicht in hoe verschillende PFAS-soorten zich gedragen in het milieu, mens en dier én meer kennis over de schadelijke effecten van PFAS, zorgen voor verscherpte regelgeving. Er is op dit moment een verbod op sommige PFAS. Sinds 2008 is PFOS verboden in veel toepassingen en sinds 2020 is er een verbod op PFOA in consumentenproducten (Verordering EU 2019/1021), zoals antiaanbakpannen. Blusschuim wordt sinds 2002 niet meer geproduceerd met PFOS maar met PFOA. PFOA-houdend blusschuim mag niet meer worden gebruikt voor oefeningen en mag na 2025 helemaal niet meer gebruikt worden. PFAS kunnen ook in het milieu en het lichaam terechtkomen via voedselverpakkingen. De overheid werkt aan een PFAS-verbod voor voedselverpakkingen zoals pizzadozen en sommige drankverpakkingen, dat moet ingaan op 1 januari 2022. Eind 2022 gaat de Europese drinkwaterrichtlijn gelden in de Europese lidstaten. Deze richtlijn kent een strengere norm als het gaat om PFAS-gehalten. Nederland heeft samen met Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden zelfs een voorstel voor een algeheel Europees PFAS-verbod gemeld bij het Europese chemicaliën agentschap (ECHA) op 15 juli 2021. In het voorstel van de 5 landen staat dat alle schadelijke PFAS in één keer verboden gaan worden. Het doel is dit nog vóór 2025 te realiseren. 

Overstappen op andere voedselverpakkingen en monitoring
Omwille van de nieuwe regelgeving en de gezondheidsrisico’s zullen verpakkers van voedsel moeten overstappen op alternatieve voedselverpakkingen die geen PFAS bevatten. En is er PFAS aangetroffen in uw product? Dan is het zaak om te onderzoeken wat de besmettingsbron is. Door de ingrediënten van uw product te monitoren op PFAS, krijgt u een eerste aanwijzing in welke richting u uw onderzoek kunt vervolgen. De quality consultants van Eurofins kunnen u ondersteunen bij het verdere onderzoek.

Analyse van PFAS in food, feed & water
Omdat er ruim 4.700 PFAS-soorten bestaan, is de analyse van al deze soorten niet in één analysemethode te meten. Met een multi-analyse meten laboratoria ruim 30 parameters in uiteenlopende matrices. Voor specifieke matrices zijn aanvullende analysemethoden beschikbaar. Omdat er zo veel PFAS-soorten zijn, zijn veel PFAS nog onbepaald. Het is mogelijk om de ‘Totaal Oxideerbare Precursor’ te analyseren in water of bodem, de voorlopers van PFAA’s. Dat geeft een indicatie van PFAS-soorten in water, slib of aarde. Het Eurofins-lab in Hamburg is geaccrediteerd om deze analyses uit te voeren voor voedsel, voer, water en bodem volgens DIN EN ISO/ IEC 17025:2005 en behaalt goede resultaten in internationale ringtesten. Wilt u meer weten over onze PFAS-analyses? Neem dan contact met ons op via +31(0) 888 31 00 00 of sales-food-nl@eurofins.com. 

Datum: 31 augustus 2021